भेसळयुक्त दूधाची घटना — शिरपूर
- धुळे जिल्ह्यातील शिरपूर तालुक्यातील एका दुकानातून ग्रहिकेने दूध खरेदी केले. नंतर त्या दूधाचा प्रकार बघितल्यावर संभ्रम निर्माण झाला: दूध उकळल्यानंतर ते अक्षरशः रबरासारखे — जाड आणि चिकट झाले.
- हा प्रकार मोबाइल व्हिडिओच्या माध्यमातून सोशल मीडियावर व्हायरल झाला. त्यानंतर अधिकाऱ्यांकडून तपासणी सुरू करण्यात आली.
- दुकानाचे नाव “जमजम दूध विक्री केंद्र” (शिरपूर शहरातील) असा दिला आहे, संदर्भानुसार.
- घडलेला प्रकार : दूधात पाणी किंवा इतर भेसळ (रासायनिक घटक) घातल्याचा संशय — उकळवताना असामान्य बदल दिसला.
- स्थानिक अन्न व औषध प्रशासन विभागाने तात्काळ कारवाईचा योग केला आहे. दुकानदारासह दुधाच्या नमुन्यांसह तपासणी सुरू.
- येत्या काही दिवसांत प्रयोगशाळेतील अहवाल येतील; त्या नंतर दोषी आढळल्यास कायदेशीर कारवाई करण्यात येणार आहे.
- या घटनेमुळे दुधाच्या गुणवत्तेबाबत जनतेत चिंताजनक भावना निर्माण झाली आहे.
- दुधाविषयी विश्वास कमी झाला आहे, खासकरून सणाच्या काळात जिथे दुधाची खरेदी वाढते तेव्हा.
- आरोग्यसंदर्भातील धोक्यांचा प्रश्न उपस्थित झाला आहे — अशा दूधाचा दैनंदिन वापर झाले तर हानीकारक परिणाम होऊ शकतात.
- संबंधित दुकान व विक्रेत्यांविरुद्ध तपासणी पूर्ण झाल्यानंतर योग्य ती कार्रवाई होईल.
- ग्राहकांनी दूध खरेदी करताना सतर्कता ठेवावी: दूधाची चव, गंध, उकळताना दिसणारे बदल याकडे लक्ष देणे गरजेचे.
- प्रशासनाने इतर विक्री केंद्रांवरही सतत तपासणी वाढवावी, भेसळ रोखण्यासाठी जागरूकता वाढवावी.
दूधातील भेसळ
गाईचे आणि म्हशीचे दूध हे पोषणमूल्यांनी समृद्ध अन्न मानले जाते. परंतु नफा वाढविण्यासाठी अनेक ठिकाणी दूधात विविध भेसळ केली जाते. ही भेसळ आरोग्यास अपायकारक असून ती अनेकदा ग्राहकांना न कळता केली जाते.पाणी (Water):दूधाचे प्रमाण वाढवण्यासाठी पाणी मिसळले जाते. यामुळे पोषणमूल्य घटते आणि संसर्गाचा धोका वाढतो.सिंथेटिक दूध (Synthetic milk):डिटर्जंट, यूरिया, रिफाइंड तेल आणि साखर यांचे मिश्रण करून कृत्रिम दूध तयार केले जाते. हे आरोग्यासाठी अत्यंत घातक असते.सोडा, स्टार्च, किंवा मैदा:घट्टपणा वाढवण्यासाठी हे पदार्थ वापरले जातात. पचनाशी संबंधित तक्रारी निर्माण होतात.फॉर्मलिन (Formalin):दूध लवकर आंबू नये म्हणून काही विक्रेते फॉर्मलिन (एक प्रकारचे संरक्षक रासायनिक द्रव्य) टाकतात. हे कॅन्सरजन्य आहे.डिटर्जंट व साबण:दुधाला फेस किंवा चकाकी येण्यासाठी काही वेळा डिटर्जंट वापरले जातायुरिया (Urea):प्रथिनांचे प्रमाण कृत्रिमरीत्या वाढवण्यासाठी युरिया मिसळले जाते, परंतु हे मूत्रपिंड आणि यकृतासाठी हानिकारक आहे.
तज्ञांच्या मते भेसळ ओळखण्यासाठी काही सोपे चाचण्या
- पाणी: थेंब तपासणी – थेंब सपाट पृष्ठभागावर टाका. जर ते लवकर पसरले तर पाणी मिसळले आहे.
- स्टार्च: आयोडीन घातल्यावर दूध निळसर झाले तर स्टार्च आहे.
- फॉर्मलिन: दूधावर एक थर तयार झाल्यास किंवा तीव्र गंध आल्यास संशय.
अनेक वेळा अन्न व औषध प्रशासन (FDA) आणि FSSAI यांच्या तपासणीत महाराष्ट्रातील काही भागांमध्ये २०–३०% नमुन्यांत भेसळ आढळल्याचे वृत्त प्रसिद्ध झाले आहे. काही ठिकाणी कृत्रिम दूध तयार करणाऱ्या टोळ्यांवर कारवाईही करण्यात आली आहे.
