बळीराजाला दानशीलता, सत्य, न्याय आणि प्रजाहितकारी राजा म्हणून ओळखले जाते.

बळीराजाला दानशीलता, सत्य, न्याय आणि प्रजाहितकारी राजा म्हणून ओळखले जाते.

वेगवान मराठी मारुती जगधने

॥ दिनांक 20 ऑक्टोबर 2025 ॥

राज्यातला बळीराजा या खरीप हंगामा त पुरता कोलमडला शासन प्रशासनाने देउकेलेले तोडक दान पदरात पडल नाही .सासुरवाशीन माहेरची आशा करत आहे भाऊ मात्र अतिवृष्टीने बेजार झाला आहे सरसकट पंचनामे करून भरपाई मिळावी अशी अपेक्षा बळीराजाला होते पण शासन स्तरावर ते असो किंवा बागेत क्षेत्र असो फक्त आणि फक्त जिराईक क्षेत्र म्हणूनच ही भरपाई दिले जाणार असल्याची सुतवाचन आहे त्यामुळे शेतकऱ्याला खरीप हंगामातील फक्त जिराईत म्हणूनच अनुदान मिळू शकते .दिवाळीपूर्वी दिवाळीपूर्वी शेतकऱ्यांच्या खात्यावरती पैसे मिळतील असे कृषिमंत्री मुख्यमंत्री उपमुख्यमंत्री यांनी जाहीरपणे व्यक्त केले काहींना मिळाले काही आशेवर बसून आहे दिवाळी आली आणि चालली देखील पण अखेर खाजगी सावकाराच्या दारामध्ये खेट्या मारून दिवाळी साजरी करण्याची वेळ शेतकऱ्यांवर आली आहे .दिवाळीमध्ये शेतकरी बळीची पूजा करत असतो त्या संदर्भातला एक विशेष लेख

महाराष्ट्रात बळी राजा (म्हणजेच राजा बळी किंवा महात्मा बळीराजा) याला विशेष धार्मिक व सांस्कृतिक महत्त्व आहे. बळीराजाला दानशीलता, सत्य, न्याय आणि प्रजाहितकारी राजा म्हणून ओळखले जाते. त्याची कथा प्रामुख्याने वामन अवताराशी संबंधित आहे, जी विष्णूच्या दशावतारांपैकी एक आहे.

---

 बळी राजाचे प्रमुख मंदिरे आणि ठिकाणे (महाराष्ट्रात):

1. बलिप्रतिपदा पूजन स्थळे (संपूर्ण महाराष्ट्रात):
   • बळीराजाचे मंदिर स्वतंत्र स्वरूपात फारच कमी ठिकाणी आढळते, पण दीपावलीच्या दुसऱ्या दिवशी – बलिप्रतिपदा या दिवशी संपूर्ण महाराष्ट्रात बळीराजाचे पूजन केले जाते.
   • या दिवशी घराघरात “बळीराजाचा विजय असो!” असे म्हणत त्याचा सन्मान होतो.
2. पुणे जिल्हा – पाटस (तालुका दौंड):
   • येथे बळीराजाचे पूजन व जत्रा मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते.
   • काही गावांत बळीराजाचा कलश किंवा मूर्ती पूजली जाते.
3. सातारा जिल्हा – कास, महाबळेश्वर परिसर:
   • या भागात बळीराजाशी संबंधित स्थानिक लोककथा आणि पारंपरिक पूजन प्रचलित आहेत.
4. कोल्हापूर व सांगली परिसर:
   • बळीराजाला शेतकऱ्यांचा राजा मानून विशेष पूजन केले जाते.
   • काही गावांत बळीराजाचे प्रतीकात्मक मंदिर (मातीच्या मूर्तींसह) असते.

---

 बळीराजाचे धार्मिक आणि सामाजिक महत्त्व:

• बळीराजाला सुवर्णयुगाचा प्रतीक मानले जाते — ज्या काळात सर्वजण समान, सुखी आणि संपन्न होते.
• तो दानशूर व न्यायप्रिय राजा म्हणून पूजला जातो.
• विष्णूच्या वामन अवताराने त्याची परीक्षा घेतली, पण त्याच्या दानामुळे तो पाताळलोकाचा अधिपती झाला आणि वर्षातून एकदा पृथ्वीवर येण्याची परवानगी मिळाली — याच दिवशी बलिप्रतिपदा साजरी होते.
• महाराष्ट्रात हा दिवस “राजांचा दिवस”, “बळीचे राज्य येऊ दे” या आशयाने साजरा केला जातो .
• • नाशिक जिल्ह्यातील सप्तश्रृंगी देवी मंदिर परिसरात नामनिर्दिष्ट “बली” (बकऱ्यांची बळी) देण्याची परंपरा आहे.?
  • पण ही माहिती “बळी राजा” या पौराणिक व्यक्तीशी थेट जुडलेली नाही — म्हणजे “बळीची बळी” किंवा “बलिप्रतिपदा” कार्यक्रमाशी संबंध असू शकतो पण त्याद्वारे मंदिराची स्थापना किंवा त्याचा नामकरण “बळीराजा” म्हणून झाल्याची खात्री नाही.

  ---

  स्थान व ओळख

  • हे मंदिर आडगांव-नाका आणि हनुमाननगर यांच्या दरम्यान, मुंबई-आग्रा महामार्गावर (नाशिक) स्थित आहे.
  • हे मंदिर “शेतकऱ्यांचा देव” म्हणून लोकमान्य असून, परिसरातील भौतिक आणि धार्मिक अशा दोन्ही दृष्टिनं महत्त्व प्राप्त केले आहे .
  • या मंदिरामुळे नाशिकचे धार्मिक महत्त्व वाढले आहे — विशेषतः तीर्थक्षेत्री परिवर्तन होण्यास कारणीभूत ठरले आहे.
  • महामार्गावर असण्यामुळे त्यामुळे महामार्गे प्रवास करणार्‍यांना सहज दर्शन करता येते.
  • बलिप्रतिपदा आणि अन्य पारंपरिक अनुष्ठानांकडे मंदिरचे विशेष लक्ष आहे. (उदाहरणार्थ, यूट्यूब बातमीत “बलिप्रतिपदा” दिवशी महिला भाविकांनी पूजा केली असल्याचे दिसते.)

बळीराजाची मंदिरे महाराष्ट्रात मर्यादित प्रमाणात असली तरी, त्याचे सांस्कृतिक अस्तित्व प्रत्येक गावात आणि घरात आहे.
तो न्याय, दान आणि समतेचे प्रतीक आहे — म्हणूनच “इदं बळीराज्यं” (हे बळीराजाचे राज्य आहे) असे म्हणत त्याचा सन्मान केला जातो