” पैठणी मराठमोळ्या सौंदर्याची खाण ,,, महाराष्ट्राची वैभवशाली परंपरा — !
पैठणी उद्योग बनला सांस्कृतिक आणि सामाजिक क्षेत्रातील अग्रगण्य..
वेगवान : मराठी. / मारुती जगधने
” पैठणी ” मराठमोळ्या सौंदर्याची खाण : महाराष्ट्राची वैभवशाली परंपरा —
नांदगाव, दि : 26 मार्च — पैठणी हा महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यातील पैठण गावात विणला जाणारा पारंपरिक आणि प्रतिष्ठेचा साडी प्रकार आहे. हा उद्योग शतकानुशतके महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि आर्थिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग राहिला आहे. अशा स्वरूपाचा पैठणी उद्योग जामदारी येथे कृष्णा निंबा सूर्यवंशी यांनी सुरू केला आहे प्रांजल पैठणी म्हणून सध्या जामदरीत नावारूपाला आलेला आहे या व्यवसायामुळे सुमारे 18 ते 20 लोकांचे बेरोजगारी दूर झालेली आहे.
पैठणी व्यवसाय संदर्भात नांदगाव तालुक्यातील जामदरी येथे सुरू झालेले एकमेव प्रांजल पैठणी व्यवसाय आता चांगलाच नावारूपाला आला आहे . व्यवसायातून स्वतःचा उदरनिर्वाह निर्वाह 18 ते 20 बेरोजगारांना देखील काम उपलब्ध झालेले आहे ते हौसे हुसेन या कामात सहभागी होत असतात आणि त्यांचा हा व्यवसाय आता परिसरात परिचित होत आहे. आता प्रांजल पैठणी येथून
नागरिकांचे ऑर्डर मागवले जात आहे येथे महिला मुली व नागरिक मोठ्या प्रमाणात पैठणीचे ऑर्डर देण्यासाठी येत असतात त्यांना योग्य दरात पाहिजे तशी पैठणी साडी मिळत असते. कमीत कमी आणि जास्तीत जास्त किमतीमध्ये येथे पैठणी तयार करून मिळते.
पैठणी साडीचे मूळ साधारणत: २२०० वर्षांपूर्वीचे असून, सातवाहन राजवटीपासून तिचे महत्त्व आहे. पैठणीला “क्वीन ऑफ सिल्क” असे म्हटले जाते. मध्ययुगात पेशव्यांच्या काळात या साडीला खूपच महत्त्व प्राप्त झाले आणि तेव्हापासून ती उच्चभ्रू स्त्रियांची पसंती बनली.
पैठणी साडी हाताने विणली जाते, त्यामुळे ती अत्यंत नाजूक आणि सुंदर दिसते.
साडीत शुद्ध सिल्कचा वापर केला जातो आणि झरी (सोन्याच्या अथवा चांदीच्या तारांपासून बनवलेली नक्षी) काठांवर आणि पदरावर विणली जाते.
पारंपरिक पैठणी डिझाईन्समध्ये नारळी काठ, कमळ, मोर, लताफुल, आंबा, अश्वमेध अशा विविध नक्षीदार डिझाइन्स प्रचलित आहेत.
नरळी पैठणी – नारळाच्या आकाराची नक्षी असलेली.मोठ्या काठाची पैठणी – रुंद झरी काठ असलेली.पैठणी ब्रोकेड – जड नक्षीदार पदर व काठ.कुबल पैठणी – हलक्या वजनाची, दैनंदिन वापरासाठी योग्य.
पैठणी उद्योग मुख्यतः पैठण, येवला, औरंगाबाद, नाशिक आणि पुणे येथे केंद्रित आहे.
आजही अनेक कुटुंबे परंपरागत विणकरी व्यवसायात आहेत, परंतु मोठ्या प्रमाणावर यंत्रमाग (पॉवरलूम) यंत्रणेमुळे हातमाग विणकामाला फटका बसला आहे.
महाराष्ट्र शासनाने हातमाग विणकरांसाठी अनेक योजना जाहीर केल्या आहेत, जसे की ‘मुद्रा योजना’, ‘महात्मा गांधी हातमाग उद्योग योजना’ इत्यादी.
हातमाग विणकरांची घटती संख्या.
यंत्रमागांमुळे पारंपरिक विणकरांना असलेला धोका.
कच्च्या मालाच्या किंमतीतील वाढ.
बनावट पैठणी साड्यांचा मोठ्या प्रमाणावर होणारा व्यापार.
शासनाने पैठणीला ‘GI टॅग’ (Geographical Indication Tag) दिला आहे, ज्यामुळे त्याच्या पारंपरिकतेचे संरक्षण होते.
ऑनलाईन विक्री, प्रदर्शन व ई-कॉमर्सद्वारे या साड्यांचा प्रचार केला जात आहे.
नव्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून विणकामाला नवे स्वरूप देण्याचा प्रयत्न केला जात आहे.
पैठणी उद्योग हा केवळ एक व्यवसाय नसून महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक ओळखीचा एक अविभाज्य भाग आहे. सरकारी योजनांद्वारे आणि लोकांच्या वाढत्या मागणीमुळे हा उद्योग नव्या उंचीवर पोहोचू शकतो. हातमाग विणकाम टिकवून ठेवण्यासाठी स्थानिक विणकरांना मदत करणे आणि खऱ्या पैठणीला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे. पैठणी हा व्यवसाय आता ग्रामीण भागातही दिसू लागला आहे ग्रामीण भागातील तरुण आपल्या उद्योगातून या व्यवसायाला प्राधान्य देत आहे त्यामुळे पैठणी हा उद्योग छोटे खाने का होईना पण ग्रामीण भागातून आता जनतेपर्यंत मनात घर करू लागला आहे.
