125 वर्षांनी भरलेला कुंभमेळा, नग्न साधु व बरच काही

- वेगवान मराठी / मारूती जगधने
नवी दिल्ली (टीम आनलाईन) प्रयाग कुंभमेळा: एक आध्यात्मिक व सांस्कृतिक सोहळा उत्तर प्रदेश प्रयाग येथे भरलेल्या कुंभमेळ्यास सुमारे सव्वा कोटी लोक उपस्थित होते अकुंभमेळा सव्वाशेवा वर्षांनी भरला गेला.
कुंभमेळा हा भारतातील एक महान आणि प्राचीन धार्मिक उत्सव आहे, जो हिंदू धर्माच्या महत्त्वाच्या सणांपैकी एक मानला जातो. हा सोहळा चार ठिकाणी – प्रयागराज (अलाहाबाद), हरिद्वार, उज्जैन, आणि नाशिक – येथे १२ वर्षांच्या चक्रानुसार आयोजित केला जातो. कुंभमेळा धार्मिक आस्थेचे प्रतीक असून जगभरातील लाखो भक्त, साधू-संत, आणि पर्यटक येथे सहभागी होण्यासाठी येतात. जगभरातून हिंदू लोक या कुंभमेळ्यास उपस्थिती लावतात भेटी देऊन परिस्थिती बघतात आणि याचा आनंद ही घेतात.
कुंभमेळ्याचा उगम पुराणांतील समुद्रमंथनाच्या कथेवर आधारित आहे. या कथेनुसार, देव-दानवांनी अमृतकुंभ मिळवण्यासाठी समुद्राचे मंथन केले. मंथनानंतर मिळालेल्या अमृतकुंभासाठी देव-दानवांमध्ये संघर्ष झाला आणि अमृताचे थेंब पृथ्वीवरील चार ठिकाणी – प्रयागराज, हरिद्वार, उज्जैन आणि नाशिक – पडले. त्यामुळे या चार ठिकाणी कुंभमेळा आयोजित केला जातो.
कुंभमेळ्याला धार्मिकदृष्ट्या अत्यंत पवित्र मानले जाते. या वेळी गंगा, यमुना, गोदावरी, आणि क्षिप्रा या नद्यांमध्ये स्नान करणे पापांचा नाश करणारे आणि मोक्षप्राप्ती मिळवून देणारे मानले जाते. हिंदू धर्मातील “स्नानपर्व” ही या मेळ्याची केंद्रबिंदू आहे. या वेळी लाखो भक्त नदीत स्नान करून आपल्या आत्म्याचे शुद्धीकरण करतात.
कुंभमेळ्याच्या महत्त्वपूर्ण आकर्षणांपैकी एक म्हणजे विविध संप्रदायांचे साधू-संत आणि नागा बाबांचे दर्शन. नागा साधू हे नग्न राहून आपले जीवन तपश्चर्येमध्ये व्यतीत करतात. तसेच, विविध आखाडे – जसे की वैष्णव, शैव, आणि संन्यासी संप्रदाय – येथे आपले मठ स्थापून धार्मिक चर्चा व प्रवचन करतात.
कुंभमेळा केवळ धार्मिक नव्हे तर सांस्कृतिक आणि सामाजिकदृष्ट्याही महत्त्वाचा मानला जातो. येथे विविध प्रकारचे धार्मिक विधी, प्रवचने, योग सत्रे, कीर्तन, आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम होतात. तसेच, कुंभमेळ्यातील माणसांची गर्दी, विविध रंगांचे झेंडे, तंबू, आणि साधूंची परंपरागत वेशभूषा या मेळ्याचे वातावरण अजूनच आकर्षक बनवतात.
कुंभमेळ्याच्या आयोजनामध्ये व्यवस्थापन आणि आधुनिक विज्ञान यांचा महत्त्वाचा वाटा आहे. लाखो लोकांची व्यवस्था करणे, स्वच्छता राखणे, पाणीपुरवठा, आरोग्यसेवा, आणि वाहतूक नियंत्रण यांसाठी प्रगत तंत्रज्ञानाचा उपयोग केला जातो. जागतिक स्तरावर हे आयोजन व्यवस्थापनाचा आदर्श मानला जातो.
कुंभमेळ्याची महती फक्त भारतापुरती मर्यादित नाही. युनेस्कोने २०१७ मध्ये कुंभमेळ्याला “मानवतेच्या अमूर्त सांस्कृतिक वारशाचा भाग” म्हणून घोषित केले. त्यामुळे जागतिक स्तरावर या उत्सवाला मान्यता मिळाली आहे आणि परदेशी पर्यटकही येथे मोठ्या प्रमाणावर येऊ लागले आहेत.
निष्कर्ष
कुंभमेळा हा धार्मिक, सांस्कृतिक, आणि सामाजिक जीवनाचा संगम आहे. तो भक्ती, श्रद्धा, आणि परंपरेचा महोत्सव आहे, जो लोकांना एकत्र आणतो. भारतीय संस्कृतीतील विविधतेचे दर्शन घडवणारा आणि आध्यात्मिकतेला चालना देणारा हा सोहळा जगभरात प्रसिद्ध आहे. कुंभमेळा केवळ धार्मिक कार्यक्रम नसून मानवतेचे प्रतीक आणि भारताच्या महान सांस्कृतिक वारशाचा महत्त्वाचा भाग आहे.
