वेगवान नाशिक / मारुती जगधने
नाशिक जिल्ह्यात बेमोसमी पाऊस होत आहे, यावर सविस्तर चर्चा करतांना आपल्याला समजते की मोसमी पाऊस हे निसर्गाच्या विविध चक्रांचा परिणाम असतो. नाशिक जिल्हा हा महाराष्ट्र राज्यातील एक महत्त्वाचा जिल्हा आहे. या जिल्ह्यात पाऊस, विशेषतः मोसमी पाऊस, त्याच्या कृषी आणि जीवनशैलीवर मोठा प्रभाव टाकतो. यामध्ये अनेक घटनांची, परिस्थितींची आणि परिणामांची तपशीलवार चर्चा करणे आवश्यक आहे. Monsoon rains in Nashik district
नाशिक जिल्ह्यात पावसाने हरभरा गहू ज्वारी द्राक्षे ऊस आणि उन्हाळी पीक तसेच पोळ आणि रांगडा कांदा व उन्हाळ कांदा रोप या पिकांचे प्रचंड नुकसान होण्याची शक्यता तज्ञांनी वर्तवली आहे. आता यातून शेतकऱ्याला सावरणे मोठे मुश्किल झालेले आहे. अत्यंत महागडे रूप खरेदी करून बियाणे खरेदी करून शेतकऱ्यांनी आपल्या शेतामध्ये कांदा लागवड केली होती. परंतु आता हातात तोंडाशी आलेला हाक कांदा पिक वाया जाण्याची शक्यता पावसामुळे होत आहे. लाल कांद्यासोबतच गहू हरभरा ज्वारी उन्हाळ पिके या यांना देखील बे मोसमी पावसाचा मोठा तडाखा बसणार आहे.
मागील आठवड्यात कांदा पिकाचे अत्यंत कमी भाव झाल्याने शेतकरी नाराज झालेला आहे. त्यातच आता पावसाने सुरुवात केल्याने शेतकऱ्यावर पुन्हा हे दुसरे संकट आले आहे. खरीप हंगामामध्ये यावर्षी उशिराने आलेल्या पावसाने देखील शेतकऱ्यांच्या पिकाला फटका बसला . आता तीच अवस्था या पिकांची होणार आहे. या पिकांसोबत कपाशीला देखील दणका बसणार आहे तूर मठ, गहू, हरभरे, कांदा यासह इतर पिकांना आणि कपाशीला त्याचा फटका बसणार आहे .या बेमोसमी पावसाने शेतकरी चिंतेत वाढली आहे. पिकांवर सुद्धा त्याचे परिणाम होणार आहे.
नाशिक जिल्हा पश्चिम महाराष्ट्राच्या उत्तरेकडील भागात स्थित आहे. नाशिक जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १५,५१६ चौ.किमी आहे, आणि या भागात उष्ण आणि उपउष्ण कटिबंधीय हवामानाचा प्रभाव आहे. नाशिक शहर हे पश्चिम घाटाच्या उत्तरेकडील भागात आहे, आणि म्हणूनच त्याचे हवामान हे भिन्न प्रकारचे आहे. नाशिक जिल्ह्यात सामान्यत: जुलै ते सप्टेंबर या महिन्यांमध्ये मॉन्सूनचा पाऊस पडतो, परंतु गेल्या काही वर्षांमध्ये बेमाल मोसमी पावसाचे प्रमाण वाढले आहे.
‘बेमाल मोसमी पाऊस’ हा शब्द सामान्यत: त्या पावसाला दिला जातो, जो मॉन्सूनच्या मध्यभागी किंवा पुढील कालावधीत अचानक आणि अप्रत्याशितपणे पडतो. नाशिक जिल्ह्यात बेमाल मोसमी पाऊस हा मुख्यतः ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबर महिन्यात दिसतो. याचा परिणाम नाशिकच्या कृषी, पर्यावरण आणि हवामानावर मोठ्या प्रमाणात होतो. विशेषतः शेतकरी वर्गासाठी हा पाऊस अप्रत्याशित असतो, कारण तो अनिश्चित वेळी आणि कधीकधी मोठ्या प्रमाणात होतो. या पावसामुळे काही वेळा जमिनीवर पाणी साचते, फळांची आणि बियांची हानी होऊ शकते. नाशिक जिल्ह्यातील नांदगाव नाशिक बागला इगतपुरी चांदवड शिन्नर निफाड येवले कळवण पेठ सुरगाणा त्र्यंबकेश्वर या जवळपास सर्व तालुक्यांना या पावसाचा फटका बसलाय.
बेमाल मोसमी पाऊस होण्याची काही प्रमुख कारणे आहेत. मुख्य कारण म्हणजे वातावरणातील कमी-जास्त दाब आणि हवामानातील अनियमितता. विविध हवामान प्रणाली, जसे की ट्रॉपिकल सायक्लोन, जाड वायू स्राव, आणि समुद्राच्या पाणी तापमानामध्ये होणारे बदल यामुळे हा पाऊस होतो. यामध्ये हवामानातील बदल, जलवायु परिवर्तन आणि पर्यावरणीय घटक हे महत्त्वाचे कारणे आहेत.
मोसमी पावसाच्या वेळी, समुद्रातील पाण्याचे तापमान आणि हवामानाचे दाब यामध्ये बदल होतो. नाशिक परिसरात स्थित असलेल्या पश्चिम घाटाच्या डोंगर रांगा यामुळे हवामानातील वादळे निर्माण होतात आणि ह्यामुळे अचानकपणे बेमाल मोसमी पाऊस होतो.
नाशिक जिल्ह्यात कृषी हा मुख्य व्यवसाय आहे, आणि या पावसाचा शेतकऱ्यांच्या पिकांवर थेट प्रभाव पडतो. नाशिक जिल्ह्यात मुख्यतः द्राक्षे, मोसंबी, ऊस, भाजीपाला, आणि विविध फळांची लागवड केली जाते. बेमाल मोसमी पाऊस, विशेषत: ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबर महिन्यात पडतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आपली पिके वेळेवर तोडणीला घेण्यास त्रास होतो.
द्राक्षांच्या बागांमध्ये बेमाल मोसमी पाऊस येणारा पाणी साचून द्राक्षांची गुणवत्ता कमी करू शकतो, तसेच त्यावर बुरशीजन्य रोगांचा हल्ला होऊ शकतो. यामुळे शेतकऱ्यांना नुकसान होऊ शकते. भाजीपाला आणि फळांच्या पिकांची पाणी साचून मुळांचा गलित होण्याची समस्या येते.
तरीही, बेमाल मोसमी पावसाचे काही फायदे देखील आहेत. नाशिक जिल्ह्यात मोसमी पावसामुळे जलसाठा वाढतो. विशेषतः शेतकऱ्यांना त्यांचे सिंचन किफायतशीरपणे वापरणे सोपे होते. तसेच, पाण्याचे टाकी आणि जलाशय यामध्ये जलसंचय होतो, ज्याचा वापर पुढील काळात होत राहतो.
पिकांमध्ये योग्य प्रमाणात पाणी मिळाल्याने काही पिकांची वाढ अधिक चांगली होऊ शकते, आणि दुसरे प्रकारच्या पिकांचे उत्पादनही वाढू शकते. पाणी जास्त उपलब्ध होण्यामुळे निसर्गाचा संतुलन साधता येतो.
बेमाल मोसमी पाऊस पर्यावरणावरही काही परिणाम करतो. मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडल्यामुळे नदी नाल्यांमध्ये पाणी साचून पूर परिस्थिती निर्माण होऊ शकते. यामुळे परिसरातील पारिस्थितिकीय संतुलन बिघडू शकते. पश्चिम घाटातील जंगलांमध्ये जलसंधारणाचे महत्त्व वाढते, आणि पावसाच्या या प्रभावामुळे जंगलाच्या निसर्गसंपत्तीला एक अनुकूल वातावरण मिळू शकते.
शेतकऱ्यांना बेमाल मोसमी पावसाचा परिणाम कमी करण्यासाठी काही उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांना, आपल्या पिकांच्या विविध प्रकारांनुसार, जलसंधारणाच्या तंत्रज्ञानांचा वापर करणे, आणि अधिक जागरूकता वाढवणे महत्त्वाचे आहे. पिकांच्या संरक्षणासाठी योग्य वस्ती व्यवस्थापन, जमिनीच्या संरचनात्मक सुधारणांसाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, आणि पिकांना संरक्षण देण्यासाठी वेगवेगळ्या तंत्रांचा अवलंब करणे अत्यंत आवश्यक ठरते.
नाशिक जिल्ह्यात होणारा बेमाल मोसमी पाऊस एक नैसर्गिक घटना आहे, ज्याचा शेतकऱ्यांवर आणि पर्यावरणावर महत्त्वपूर्ण परिणाम होतो. या पावसामुळे पिकांच्या उत्पादनावर, पर्यावरणावर, आणि स्थानिक समुदायावर अनेक परिणाम होतात. शेतकऱ्यांना तज्ञांचा सल्ला घेत, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून, या पावसाचे परिणाम कमी करणे आवश्यक आहे. जलसंधारणाचे उपाय, पर्यावरणीय संरक्षण, आणि कृषी तंत्रज्ञानाचे योग्य वापर यांद्वारे नाशिक जिल्ह्यात बेमाल मोसमी पावसाचा परिणाम अधिक प्रभावीपणे नियंत्रित केला जाऊ शकतो.
